مدرن شدن یا انقراض؟ ، خطر سقوط شبکه های توزیع کتاب، بهای زیست مدرن حوزه نشر - وبلاگ محتوا

به گزارش وبلاگ محتوا، همزمان با رخنه آسیب های متعدد به بدنه حوزه نشر در دوران پاندمی کرونا، یکی از بخش های اساسی دیگر این حوزه نیز صدماتی را متحمل شد. بخشی که شاید اسمش کم تر به گوشمان خورده است و اطلاعات دندان گیری هم از آن در ذهنمان نقش نبسته باشد؛ شبکه های توزیع کتاب.

گروه فرهنگ و هنر وبلاگ محتوا- شادی رضایی؛ آفت مجازی شدن فروش و مدرنیته بیش از هرزمان دیگری در دوران پاندمی کرونا دامنگیر بازار فروش اصناف مختلف شد و بازار نشر هم از آن مستثنی نیست. کم رنگ شدن شبکه های توزیع غالبا سنتی محور در این زمان هم حاکی از همین امر است.

مدرنیته کرونایی

چالش مجازی شدن و حرکت به سمت مدرنیته، با بروز پاندمی کرونا شدت گرفت و قطار روی ریل حوزه نشر با وجود تلاش بسیار برای تسریع در فرایند، تاحدودی از این فضا جا ماند. خصوصا شبکه های توزیع کتاب که به صورت غالب از سیستم سنتی برخوردار اند و پیوستنشان به خیل جمعیت مدرنیته تا حد خیلی زیادی سخت و برای عده ای حتی نشدنی است، چرا که پلتفرم و بستر مناسبی برای چنین موضوعی به صورت فراگیر فراهم نیست و حتی در صورت وقوع ماجرا هم عملا امکان خرید از همه آن ها برای مخاطبین وجود ندارد و به علت وجود فزونی های رقابتی در این سازماندهی و نبود شرایط شناخت و اعتمادسازی کافی، توازن بازار هم به هم میخورد.

تا پیش از پاندمی کرونا به علت اقبال تعداد کثیری از کتابفروشی ها به روش سنتی شبکه های توزیع کتاب، فعالیت مدرن و مجازی با نسبت 20 درصدی نسبت به سنتی ها زیست موازی خود را حفظ کرد و پیشرفت فعالیت های حوزه نشر به سمت مدرن شدن با وجود همه گیری دنیای مانعی بر سر راه کارکرد سنتی نبود. اما با همه گیری کرونا و موانع و محدودیت هایی که برای فعالیت های اصناف ایجاد شد این امر بیش از پیش خودنمایی کرد و لزوم فعالیت مدرن پررنگ تر شد.

کما اینکه می دانیم در روش مدرن صرفه جویی در وقت، نیرو و هزینه و امثالهم به جذابیت های ظاهری این جریان می افزاید. عصر ارتباطات و رسانه تغییر رویکرد های متفاوتی را به سبک زندگی ها و کار های مردم وارد کرد، اما این مطلب در راستای اقبال به سمت دیجیتال مارکتینگ و فعالیت مجازی با پاندمی کرونا سرعت بیشتری پیدا کرد.

حوزه نشر و کتاب هم در این عصر و به خصوص دوران پاندمی کرونا به اشکال مختلف این تغییرات را حس کرد، اما باید این موضوع را هم مورد توجه قرار داد که بعضی از موارد و مشاغل با فضای کاری فیزیکی همخوانی و انطباق بیش تری داشته و کارکرد فیزیکی در بخش هایی از آن لازمه حیات آن حرفه است. با این وجود مجازی شدن، سیستم کارکرد سنتی شبکه های توزیع را پشت سر گذاشت و این یعنی حدودا 80 درصد اعضای این حوزه از فعالیت بازماندند.

به شرط حیات

با توجه به شرایط به وجود آمده به نظر می رسد تنها راه تداوم حیات شبکه های توزیع در حال حاضر، مدرن شدن است. در این راستا سعید رهنمایی کارشناس توزیع و پخش انتشارات ققنوس معتقد است توزیع کننده ای که می خواهد در بازار بماند، لاجرم باید به سمت مدرن شدن برود، آنچنانکه 20 درصد سیستم توزیع با تکیه بر ملزومات مدرن، 80 درصد توزیع کتا ب را به دوش می کشند.

این فضا در تهران و شهرستان ها هم با یکدیگر متفاوت است به گونه ای که انعطاف و کارکرد مدرن در تهران بیش تر میسر است تا در شهرستان ها. معضل دیگر این عرصه، افزایش تعداد آن ها و رشد قارچ گونه این شبکه های توزیع در دوران شیوع کرونا بود که باز هم عرصه رقابتی و عملکردی را برایشان تنگ تر کرد و موجب شد حضور در بازار کتاب هم برای خودشان و هم برای کتابفروشی ها سخت تر گردد.

علت این مسئله هم تا حد زیادی به خصوصی بودن این شبکه های توزیع و نداشتن الزام ثبت و چارچوب برای فعالیت برمی گردد. این روزها تنها با داشتن یک انبار و اندکی هم ارتباطات و شناخت سطحی به فضا می توان اقدام به فعالیت در این حوزه کرد. البته جریان مدرنیته خود توانست غربال عظیمی در این حوزه ایجاد کرده و بسکمک از ان ها را از چرخه بازار حذف کند، اما متاسفانه در کنار حذف های سودمند که داشت تعداد نه چندان کمی از حرفه ای های این حرفه را هم به سمت حذف شدن کشید.

امیر علی بیک مدیر فروش انتشارات مروارید هم می گوید: درباره توسعه دیجیتالی می بینیم دنیا به سمت دیجیتال سازی فعالیت ها می رود. آمازون و دیگر سایت ها در این حوزه فعالیت می کنند و قدرت عمل آن ها افزایش پیدا کرده است. این فرایند مانند زمانی است که افراد ابتدا نوار کاست می خریدند، بعد سی. دی و...، اما در این روز ها هر کدام از این وسایل در بازار در حکم عتیقه اند؛ این فعل و انفعالات در عرض 10 یا 20 سال اجرا شده است. می بینیم در مدت کوتاه چه تغییرات شگرفی اجرا شده است؛ پس وجود سایت ها در امر کتاب فروشی و سرمایه گذاری در این حوزه مساله ای اجتناب ناپذیر است.

همه این موارد نشان می دهد مزیت رقابتی فعلی این حوزه در بازار کتاب، فعالیت مدرن و مجازی است که همین امر جمعیت کثیری از آن ها را با خطر حذف شدن روبرو کرده است.این اتفاق درباره یکی از پایه های مهم بازار نشر می تواند ضربه زننده و آسیب زا برای کل بازار نشر باشد و همینطور بار کاری مضاعفی را به مجموعه های مدرن تحمیل کند و توازن موجود در آن هارا تا حدی برهم زند.

مخلص کلام

فضای نوستالژیک کتاب و کاغذ و ورق زدن و حال و هوای دیدن و لمس کتاب در کتابفروشی ها و همچنین چاپ و نشر کتاب برای خیلی از افراد دلچسب و خاطره انگیز است، اما مدتی است که با کمرنگ شدن آن و تغییر سبک زندگی افراد نبود آن کم تر حس می گردد.

به همین دلیل پدید آمدن فروشگاه های صرفا مجازی فروش کتاب که با ارتباط مستقیم با خود ناشرین اقدام به فروش کتاب می کنند در واقع حلقه وصل و واسطه گر این بازار را حذف و حتی تا حدی هم به کمک تخفیفات فروشی که اخذ می کنند قیمت های این بازار را می شکنند.

اینگونه راه چاره ها و راه چاره هایی مثل اینکه ناشرین خود اقدام به فروش مجازی می کنند با اینکه تا حدود خیلی زیادی به نفع مشتریان و سبد خرید آنهاست، اما به دلیل حذف حلقه هایی از عرف بازار کتاب ضربه های جبران ناپذیری من جمله به خطر انداختن ادامه حیات این حلقه ها و مسائل عدیده مالی را برای آن ها در پی دارند که این موارد حذف ناگهانی حیات و به تعبیری انقراض می تواند در درازمدت به بدنه بازار کتاب آسیب وارد کند؛ و از آنجایی که بشر همواره در طول تاریخ و حیات در حال تغییر و حرکت به سمت مدرنیته و رشد است هیچ تضمینی در قبال روش های نوظهور حاضر وجود ندارد.

درواقع چالش اصلی نوسانات شبکه های توزیع نداشتن چارچوب و اساس فعالیت است که می بایست در این راستا از سمت اتحادیه آن ها آیین نامه و حدود فعالیت و تعرفه ای تعریف و مصوبه ای منصوب گردد. در این صورت حتی با وجود ایجاد پلتفرم های جدید و چالش های مقطعی چارچوب کلی حفظ می گردد و حیات مجموعه به خطر نمی افتد.